De Zaak #AliB: Roofdier en prooi tegelijk

Gewetenloze roem gewetenloos gebeten

Vandaag doet de rechter uitspraak in zaak tegen Ali B. Het nu volgende stuk is geschreven (en ingeleverd bij Revu) ten tijde van de rechtszittingen in juni.

Stamelend voorlezend van een blaadje zat Ali Bouali voor de rechter om eindelijk, tweeënhalf jaar na alle aantijgingen, zijn kant van het verhaal te vertellen. Hij klonk als een schooljongen bij de conrector. Ook qua niveau had het iets puberaals. Zo trachtte hij in zijn betoog deftig over te komen bij de grote mensen van de rechtbank - seksuele handelingen noemde hij ‘memorabele intimiteiten’. Daarnaast betrok hij weinig van de verwijten waarvoor hij terecht stond op zichzelf, maar raakte wel emotioneel van zijn eigen zelfmoordgedachten.

En ja, natuurlijk is hij ‘gek’, snikte hij, dat hij zijn eigen vrouw zo’n ‘onrecht heeft aangedaan’ met zijn buitenechtelijke gedrag. ‘Vreemdgaan voelt goed maar is fout’, prevelt de getuchtigde scholier bij herhaling, alsof het een strafregel is. Ten aanzien van degenen die zich als slachtoffer van zijn gedrag kenbaar hebben gemaakt, is zijn stelling dat hij de meisjes nooit kwaad wilde doen en dacht dat het allemaal van twee kanten kwam. Zijn onwetendheid heeft bijna iets onbeholpens - een werkelijke scholier zou je deze knulligheid wellicht direct vergeven.

Maar Ali B. is geen scholier en in de timeline van rechtbankverslaggeefster Saskia Belleman (De Telegraaf) plooide het beeld van de rapper zich naar de contouren van een onvolwassen geest in een hitsig lichaam. Het was duidelijk dat Ali voor het eerst geconfronteerd werd met de kaders van geaccepteerd gedrag, die zijn gebonden aan regels die niemand hem ooit heeft uitgelegd. Laat staan dat hij een helder begrip heeft van machtsverhoudingen, zoals tussen zijn rol als coach en de positie van kandidaten bij The Voice, van wie eentje - Jill Helena - ook aangifte heeft gedaan van aanranding.

De rapper heeft zijn publieke roem en zijn cognitieve capaciteiten niet helemaal in balans en in het vacuüm daartussen heeft zich een compenserend soort narcisme genesteld, dat wordt bijgestaan door de bluf van de faam. Naar buiten toe was hij vele jaren de nationale knuffelmarokkaan - misschien toch iets groter gemaakt dan hij in werkelijkheid verdiende, omdat op hem een vurige wens voor meer aaibare Mocro’s in de media geprojecteerd werd.

Die tegenstelling viel op en werd niet gewaardeerd, dus de hashtag #AliB vulde zich tijdens de zittingsdagen met hoon en verwensingen. Met harde oordelen over Ali B, maar eveneens veel gesneer richting de vrouwen die zich als slachtoffer hebben gemeld. Beroemdheden en groupies vallen beiden snel in het bakje ‘eigen schuld’. Enige jaloezie over de lustige vrijheid van onnadenkende losbandigheid kan niet uitgesloten worden, maar de suggesties van grensoverschrijdend gedrag smelten dergelijke afgunst fluks om tot een verhit oordeel. ‘Hij moet z’n poten thuis houden’ maar ook: ‘Zij zal zich wel uitdagend hebben gedragen’.

Wat opviel is hoe sterk de getuigenissen van Jill Helena, Naomi en Ellen ten Damme afwijken van het geheugen van Ali B, maar zonder dat hij ontkent dat er sprake was van - in zijn jargon -  ‘memorabele intimiteiten’. Volgens hem allemaal wederzijds, je zou van relaties kunnen spreken en als het allemaal zo erg was, waarom was er dan achteraf nog contact? Hij snapte het niet.

Wie zijn de slachtoffers van Ali B?

Met Jill Helena had hij sinds haar deelname aan The Voice of Holland in 2013 een soort relatie, die Ali was begonnen en zelf na een aantal jaar verbrak. Daarna vond een incident plaats dat zij als aanranding bestempelt en waarover hij beweert dat hij ‘nooit agressief’ is geweest. Naomi, achternaam anoniem, is het meisje dat tijdens een schrijverskamp in Heiloo in 2018 een andere rapper - Ronnie Flex - aan het pijpen was toen Ali binnen kwam en zijn vingers bij haar naar binnen duwde. Daarover bij Ali geen actieve herinneringen, behalve dat het zijn slaapkamer was. Ellen ten Damme deed aangifte van een vermeende verkrachting in 2014, toen ze samen met Ali B voor een TROS-programma in Marokko was. Ook hiervan zegt Ali B dat hij zich geen enkel negatief signaal kan herinneren, en toont de rechtbank zelfs televisiebeelden die de goede onderlinge sfeer moeten benadrukken.

Naomi, destijds pas 20 jaar oud, had het meest dramatische verhaal over de gebeurtenissen en de emotionele nasleep voor haarzelf, maar krijgt als toenmalig groupie en thans sekswerker ook de meeste kritieken en ongeloof te verwerken. Ze was ten tijde van de vermeende verkrachting in een relatie met een andere rapper, maar die wilde volgens haar verklaring dat hij ook seks had met ‘zijn matties’. Dat deed ze, maar ze zat niet te wachten op de ongevraagde vingers van Ali. Over dat incident zegt ze dat het geleid heeft tot een persoonlijk verval: afgebroken studie, drugsproblemen, therapie en sekswerk.  ‘Ik begrijp dat ik niet altijd makkelijk ben om mee te sympathiseren’, schreef ze in haar verklaring voor de rechtbank.

Her en der impliceerde Ali B dat je bij hem geen moeilijke woorden als ‘consent’ moet gebruiken en geen halfslachtig ‘nee niet doen’ moet uiten als je in werkelijkheid ‘donder op en blijf van me af!’ bedoelt. Noem het een culturele handicap, waardoor vrouwen vogelvrij zijn en een voorzichtig nee op dovemansoren valt. ‘Consent wordt niet gebruikt in jouw cultuur. Dat zegt veel over jouw omgeving’, klonk in de verklaring van Naomi. Ook het breed geëtaleerde zelfmedelijden van Ali kan worden herleid tot culturele gewoonten: het was zijn geloof dat voorkwam dat hij zelfmoord pleegde, beweerde hij in zijn eigen verklaring.

Ali B weet niet waar de grenzen liggen, omdat die niet duidelijk gemaakt zijn voor hem en hijzelf intellectueel niet in staat lijkt om deze grenzen te beredeneren. We zien derhalve een patroon van gedrag dat hij zelf graag onthoudt als ‘memorabele intimiteiten’ maar waar enkele vrouwen apert anders over denken. In die zin is zijn gedrag serieel te noemen, kwalijk en laakbaar, en voor de gevolgen draagt hij verantwoordelijkheid.

Rechtvaardigt het ook de term ‘seksueel roofdier’?

Hollywood-producer Harvey Weinstein gebruikte willens en wetens zijn macht in de filmindustrie om actrices tot seks te dwingen. Job Gosschalk van Kemna Casting gedroeg zich op polderniveau jarenlang vergelijkbaar, zoals Nieuwe Revu in november 2017 aan het licht bracht. Hun gedrag bevat, behalve een ziekelijk en compulsief aspect, een cynische berekening. Ali B is vooral een domme jongen met een bronstig ego voor wie het altijd open jachtseizoen is. Een patsertje met meer straat dan scholing, bij wie de arrogantie van de roem hoger gestegen is dan de wiet en het lachgas.

Vooropstaat dat hij z’n tengels, tong en ‘paal’ (zijn woordkeus) thuis moet houden. Echter, uit de verklaringen in de rechtbank is eveneens gebleken dat hij bij andere vrouwen te vrijpostig is geweest, zoals zangeres Birgit Schuurman en pianiste Iris Hond, die hem hebben afgewezen en van zich afhielden - en daar bleef het dan ook bij. Hond legde in die context een nuancerend statement af waarin ze ‘geen negatief gevoel had’ bij wat Ali B deed. Ze zwakte ook de bewering af van Ellen ten Damme, die zegt te zijn verkracht: ‘Ik denk dat het achteraf haar beleving was, maar niet de feitelijke situatie.’ Deze conclusie zou bovendien zijn bereikt in een gesprek tussen de zangeres en de pianiste.

Ten Damme, die wel een getuigenverklaring aflegde maar geen aangifte deed, toonde zelf ook enig begrip voor ‘hoe iemand zo wordt’ en wijt het gedrag van Ali B aan het ‘verlies van realiteitszin’ bij iemand die een ster wordt. Zo rijst een beeld waarin ook de slachtoffers verwarring zaaien over wat er - jaren geleden - gebeurd is.

Aldus Ellen ten Damme, zoals geciteerd door Belleman

Duidelijk werd sowieso dat Ali nogal snel een klik meent te voelen en denkt dat hij kans maakt. Narcisme, roem, een matige seksuele moraal en niet al te veel nadenken. Hoeveel vrouwen vonden het wél een goed idee om een potje te rampeneren met de rapper? Hoeveel vrouwen boden zichzelf aan? Je wordt niet vanzelf zo vrijpostig, ook hij is geconditioneerd in het idee dat het allemaal maar moet kunnen - en achteraf nooit meer bellen, want wie doet je wat?

De les van Casus Ali

Roem doet rare dingen met mensen. Maar niet alleen met de beroemdheden, ook met omstanders en passanten, of collega’s waarmee ze werken. Iedereen reageert anders op roem, beroemdheden worden op hun beurt vaak weinig tegengesproken of gecorrigeerd in hun gedrag.

Dat is een interessant zijspoor, of misschien zelfs een beetje de crux: zijn er te weinig mensen die hém erop gewezen hebben dat-ie zo is geworden - en dat het schofterig gedrag is? In de Casus Ali ligt een algemene les besloten die weinig uit #MeToo getrokken is: in hoeverre hebben mensen in zijn omgeving, zowel privé als professioneel, ooit iets van zijn overmatig voorlijke versierspel meegekregen en hem daar ooit op aangesproken? Als de wandaden zich over meerdere jaren, diverse personen en bij meerdere programma’s en evenementen hebben uitgesmeerd, is het lastig te geloven dat er geen roddels, geruchten of getuigen waren.

Laten we de vraag niet vermijden of Ali B misschien meer ontzien werd dan anderen omdat de wens om een succesmarokkaan te promoten zwaarder woog dan zijn misdragingen, die achter het racisme van de lagere verwachtingen konden worden weggemoffeld: ‘Ach, je weet toch hoe ze zijn…’

Velen waren vervolgens wel razendsnel bereid om Ali B te laten vallen toen zijn gedrag een publiek probleem werd.

Dus nu we allemaal hebben kunnen meelezen met wat hij gedaan zou hebben en hoe iedereen zich dat herinnert, mag dan ook de vraag gesteld worden in wat voor omgeving Ali B kon floreren? Zijn Wikipedia-pagina leest als een lauwerkrans van cultuur- en mediasuccessen. Decennialang is Ali B gevierd en geprezen. Zilveren Harp, Popprijs, TMF Award, 3FM Award, Zilveren Televizier-Ster. Maakte programma’s voor onder meer TROS, BNNVARA en RTL. Hij deed filmstemmen, acteerde in commercials en prees in 2020 in een filmpje voor het CDA Hugo de Jonge aan als nieuwe partijleider. Zelfs bij de kroning van Willem-Alexander trad hij op.

Maar dan komen er twijfelachtige gedragingen naar buiten (waarvan velen die hem in die jaren op de werkvloer of feestjes meemaakten toch wel eens iets moeten hebben gezien of gehoord) en boem, daar ga je. De gouden gans wordt geslacht op het plein van de publieke opinie terwijl de omstanders snel de laatste eieren rapen.

Niet alleen de omstanders. Ook de gretige media, die met hun kijkcijferbelangen en reclame-clicks net zo verslaafd zijn geraakt aan de korte kicks van ophef, fophef en drama als de gemiddelde twitteraar, waardoor ze bereid zijn de meest troebele en ondoorzichtige vraagstukken over menselijke verhoudingen tot een platte tweestrijd uit te roepen door een slachtoffer en een dader aan te wijzen. Gissen op gevoel, beste lezers en kijkers!

#MeToo begon als een onthulling die Hollywood op z’n grondvesten deed schudden, omdat het wáár was dat Harvey Weinstein een viezerik bleek over wie slachtoffers zwegen, tegen wie vrienden zwegen, en waar de filmindustrie van wegkeek. Het leidde tot een wereldwijde beweging waarin de meest droevige verhalen van vrouwen (en soms mannen) aan het licht kwamen en openlijk gedeeld werden. Ook in Nederland. Het is onmiskenbaar dat machtsverhoudingen en seksueel misbruik veel voorkomen, en in enkele hoogprofielzaken leidde het tot ontslag, vervolging, en veroordeling.

Spotlights op de schijn van gelijkwaardigheid

Maar toen de grote zaken en daarmee de juicy headlines opdroogden, werd ook duidelijk dat binnen de media, in hun eeuwige strijd om kijker & klikker, een verlangen naar méér van dit soort content is gegroeid. Ook in de samenleving heeft dat verlangen zich genesteld, dunnetjes maar dwingend vermomd als een puritanisme van onbevlekte reinheid. Er was altijd al een publieke eis die verlangt dat we allemaal altijd met alles kunnen meekijken, maar niet eerder waren media zo massaal bereid om daaraan niet alleen gehoor te geven, maar er ook een sterke morele saus van dader en slachtoffer overheen te gieten. Immers, #MeToo verlangt dat je zowel alle slachtoffers gelooft als iedere machtsverhouding afwijst.

Sarcastisch kun je zeggen dat het verdomd vervelend is voor BN’ers, beroemdheden en andere hoge bomen dat de media en het publiek die hen groot gemaakt hebben zo verslingerd zijn geraakt aan #MeToo-clicks - in een samenleving die momenteel is geconditioneerd om slachtoffers in een soort adelstand te verheffen en daders per definitie aan het kruis wil nagelen. Context is relatief onbelangrijk in het sterk heersende narratiefdenken van onderdrukte en onderdrukker (Israël weet er alles van).

De #MeToo-beweging heeft zich onder bepaalde omstandigheden ontpopt tot een wapen waarmee macht en roem kunnen worden neergehaald totdat een schijn van gelijkwaardigheid ontstaat. De fatsoensnorm als glazen plafond, indien mogelijk bijgestaan door de letter van de wet - al is inmiddels vaak genoeg gebleken dat publieke beschuldigingen in de rechtbank niet altijd stand houden. Maar dan is de reputatieschade al aangericht. Vraag maar aan Han ten Broeke, Gijs van Dijk of Gijs van Dam.

Niet alleen (vermeende) daders, ook sommige slachtoffers hebben zich wellicht te snel voor het karretje van een geveinsd publiek belang laten spannen om hun persoonlijke leven binnenstebuiten te keren en overhoop te gooien, tegen een heel slecht rendement dat op voorhand niet te voorspellen is. Publieke verontwaardiging strandt vaker wel dan niet in een veel milder, genuanceerder vonnis van de rechtbank.

Heel veel kwesties behoren heus in het publieke domein. Politici die hun ambt niet naar behoren uitvoeren, moeten zich aan de kiezer verantwoorden. Wanneer er misstanden aan het licht komen in het bedrijfsleven dienen directeuren en aandeelhouders uitleg te verschaffen. De prestaties van sportmensen liggen logischerwijs onder de aandacht. Ook bij beroemdheden zijn sommige private gebeurtenissen onherroepelijk nieuws. Als BN’ers trouwen of scheiden maken ze dat vaak zelf wereldkundig. Een nieuwe vlam is een gegarandeerd persmomentje. Tegenwoordig deinzen bekende mensen niet meer terug voor luidkeelse verklaringen over maatschappelijke doelen waar ze vaak de ballen van snappen (hallo Carice), en die hen daarom op veel kritiek komen te staan.

Maar met #MeToo-gerelateerde semirelationele zaken zijn we als nieuwsconsument steeds vaker getuige van hele intieme gebeurtenissen tussen twee personen, die vaak in een ver verleden plaats hadden en niet alleen heel pijnlijk zijn maar meestal ook onmogelijk publiekelijk te reconstrueren. Wij waren er namelijk niet bij. En wie je ook gelooft, het zal altijd een he said, she said blijven.

Ali heeft dat spel sowieso slecht gespeeld: er staat meer dan één she tegenover zijn he.

Bovendien heeft hij zijn vrouw chronisch bedrogen, zelfs tijdens haar zwangerschap, en schetste hij in de rechtbank vakkundig een onhebbelijk beeld van zichzelf als een sociaal beperkte persoonlijkheid met een narcistisch ego. Hij had vooral medelijden met de tweeëneenhalf jaar van zijn leven die hijzelf kwijt is, zijn begrip voor de slachtoffers kwam niet ver voorbij ongeloof over beweringen waarin hij zichzelf helemáál niet herkende. Ali pleurde hoe dan ook in de kuil die hij voor zichzelf gegraven had.

Niet gek dat hij tijdens een van de zittingsdagen ‘Ik ben moe. Ik ben moe!’ riep. Niemand die hem ooit verteld had dat hij moest stoppen met graven.

Filmpje bij de NOS

Maar in zijn verklaringen benadrukte hij ook het media-aspect, dat hem door zijn advocaat Bart Swier goed is ingefluisterd: in hoeverre heeft de uitzending van BOOS mensen aangespoord om zich achteraf iets anders te herinneren dan er is gebeurd? Ellen ten Damme kwam met een verhaal uit 2014 over een verkrachting nadat de morele verontwaardiging over The Voice het land al in zijn greep had. Iris Hond nuanceerde dat verhaal tot een ‘beleving achteraf, maar niet de feitelijke situatie’. Het is niet raar om daar wat vragen bij te hebben.

Jill Helena, op dat moment nog anoniem in beeld, doet nota bene in de uitzending van BOOS haar aangifte. Dat roept op z’n minst de vraag op of en hoe er nagedacht is over die aangifte om niet alleen de aantijging stelliger, maar ook de uitzending sterker te maken. In het gevecht om emoties en aandacht heeft iedereen belangen.

Met intrinsiek intieme kwesties, waarover pijnlijke persoonlijke stukjes informatie gedeeld worden, kunnen verhalen makkelijk geframed worden in een narratief van goed en slecht. In combinatie met de herkenbaarheid van moeizame relaties, werkverhoudingen en vriendschappen kun je iedereen positie laten kiezen. Seksueel wangedrag in onveilige werkomgevingen past bovendien perfect in het plaatje van de machtige tegen de machteloze, de verrijkte tegen de verdrukte, en de boosaardige dader tegenover het te bevrijden slachtoffer.

Levend standbeeld

Ongeacht de rechterlijke uitspraak moet Ali B hoe dan ook boeten voor zijn omgang met vrouwen. Het is te hopen - maar niet per se te verwachten - dat hij er lering uit zal trekken. Of zijn val voldoening zal brengen bij zijn aanklagers is nog maar de vraag. Zijn zaak, als exponent van #MeToo en de onthullingen over The Voice, is bovendien exemplarisch voor een samenleving die zich steeds nadrukkelijker probeert te verschonen van onzuivere machtsverhoudingen. Daarin kan een publieke beschuldiging soms al voldoende zijn.

Het lijkt soms te leiden tot een sociale verlamming waarmee we vooral de vrije geest in onszelf onderdrukken onder de permanente dreiging van vergelding. Dat is immers waar het denken in onderdrukkers en onderdrukten op uitdraait: dat we elkaar niet meer corrigeren met de stimulans van potenties, maar cancelen door de ander te reduceren tot louter slechte intenties. Het onvergeeflijke digitale geheugen vindt altijd wel een oude tweet. Of, in het geval van Ali, een melding van misbruik.

In zo’n wereld kan Ali B niet meer én de lompe narcist zijn die dringend wat manieren had mogen leren én de knuffelmarokkaan die vele successen mocht vieren als rapper, presentator en BN’er. Hij is gereduceerd tot een serieverkrachter voor wie niemand meer opkomt als hij tweeëneenhalf jaar in schaamte en uitsluiting op zijn eigen proces moet wachten. Op het moment dat zijn verweer eindelijk werd uitgesproken, was hij al veranderd in een standbeeld dat omver getrokken moest worden, alsof je daarmee al het ongeneselijk menselijke gedrag zoals misbruik en aanranding kunt vergelden.

Ali B werd seksueel roofdier genoemd en is daarmee een prooi, zowel voor de clicks als voor de cult.