Nucleair maakt een comeback

Groen is niet per se groen

Ooit werd het omarmd als het voorbeeld van technologische vooruitgang. Nooit meer primitief dingen aansteken om het warm te krijgen of te kunnen koken, maar gebruik maken van de fundamentele krachten van de wereld van het allerkleinste: kernenergie. Maar onzichtbare krachten brengen ook publieke angst met zich mee, zo bleek.

Twee ongelukken leidden tot politieke terughoudendheid: Three Mile Island (1979) en Tsjernobyl (1986). In Japan leidde in 2011 een verwoestende tsunami tot ernstige schade aan de centrale van Fukushima en hoewel dat tot slechts één stralingsdode leidde, was de paniek dermate groot dat een aantal Europese landen besloot uit kernenergie te stappen. De agenda wordt overgenomen door windturbines en zonnepanelen.

In de jaren ‘80 draaiden wereldwijd ruim 400 reactoren, en dat zijn er nu 440, verspreid over zo’n 30 landen, met een gezamenlijke capaciteit van ongeveer 390 gigawatt. Dat is goed voor zo’n 9% van de wereldwijde elektriciteitsproductie. Onder druk van exploderende energieprijzen is kernenergie weer bespreekbaar, ook al omdat er geen CO2 aan te pas komt. En er zijn ontwikkelingen, want de rest van de wereld heeft niet stilgestaan.

Naast uranium ook thorium als brandstof, maar ook nieuwe ontwerpen, de Advanced Nuclear Reactors. Waarbij bijvoorbeeld de temperatuur in de reactor hoger ligt dan bij de traditionele centrales. Deze hogere temperatuur verhoogt de efficiëntie en maakt ook andere industriële toepassingen mogelijk, zoals de rechtstreekse productie van waterstof met een hoger rendement dan de traditionele elektrolyse.

Een paar weken geleden ontving ik een vertegenwoordiging van Newcleo. De twee dames presenteerden plannen voor de bouw van een zogeheten Advanced Modular Reactor (AMR) in Frankrijk: een door lood gekoelde, snelle reactor met passieve veiligheid – wat betekent dat de reactor veilig blijft, zelfs als de stroom uitvalt, pompen falen of niemand ingrijpt. Zo’n AMR is efficiënter en compacter dan traditionele kernreactoren: een kubus van zes meter hoog. Daardoor zijn ze eenvoudiger in de buurt van de grote afnemers te plaatsen, bijvoorbeeld direct op of nabij industrieterreinen waar de vraag naar warmte en elektriciteit hoog is.

Nucleair maakt een comeback

Frankrijk, dat momenteel al 56 kernreactoren heeft, wil tot 14 nieuwe reactoren bouwen. Daaronder zowel AMR’s als Small Modular Reactors (SMR’s). SMR’s bouwen voort op bestaande technologie maar zijn dus kleinere uitvoeringen, en de bedoeling is dat ze door standaardisatie grotendeels in een fabriek gebouwd kunnen worden. Dat zou de snelheid van levering enorm opvoeren en de kosten verminderen. Waar klassieke kernreactoren tot 1650 megawatt elektriciteit (MWe) leveren, hebben SMR’s veelal een output van rond de 300 MWe. Het Verenigd Koninkrijk zet vol in op SMR’s binnen het Great British Nuclear-programma, dat gepaard gaat met forse publieke en private investeringen.

Internationaal is de beweging duidelijk zichtbaar: steeds meer landen heroverwegen hun nucleaire koers of bouwen nieuw. Canada is vermoedelijk het snelst met een SMR. Sinds 2022 bouwt Canada aan de eerste van dat type bij Darlington, operationeel vanaf 2028. Italië heeft aangekondigd zijn nucleaire sector opnieuw te willen opstarten, Noorwegen onderzoekt locaties voor SMR’s en Zwitserland overweegt het verbod op nieuwe kerncentrales te herzien. Polen zet in op een combinatie van grote reactoren en SMR's. Zweden versoepelt de wetgeving om de bouw van nieuwe kerncentrales mogelijk te maken, terwijl Oekraïne met vooruitziende blik plannen heeft om tot negen nieuwe reactoren te realiseren. In de VS worden bestaande kerncentrales langer in bedrijf gehouden en nieuwe vergunningen verstrekt.

China loopt technologisch voorop door in juni 2024 als eerste land een commerciële thorium-gesmoltenzoutreactor(TMSR-LF1) operationeel te hebben. Deze reactor, al sinds 2018 in aanbouw, gebruikt vloeibare thoriumbrandstof opgelost in gesmolten fluoridezouten. Het systeem produceert minder langlevend radioactief afval dan klassieke uraniumreactoren. De huidige capaciteit (2 MW thermisch) is beperkt, maar dient als test voor een schaalbare 60 MW-variant die rond 2029 elektriciteit én waterstof moet produceren. Een interessant concept.

Groen is niet per se groen

Daarnaast schuift ook het milieudebat. Windturbinebladen en zonnepanelen zijn niet recyclebaar met gangbare technieken, en dus is het nu afval. Bovendien veroorzaken grootschalige wind- en zonneparken aantasting van natuurgebieden, verstoring van ecosystemen en overlast voor omwonenden. En het ruimtebeslag is enorm. Drie 1500 MW kerncentrales staan op 0,2 km2. Het equivalent van 4400 windturbines op 1570 km2. Tegelijkertijd blijven deze technologieën afhankelijk van structurele subsidiestromen en beleidssturing. Onder invloed van een krachtige lobby, zowel nationaal als Europees, zo merk ik dagelijks, blijven de subsidies komen.

Maar het idee dat zon en wind 'gratis' zijn, klopt alleen op papier. Landen met het hoogste aandeel hernieuwbare energie – zoals Denemarken, Duitsland en Nederland – hebben juist de hoogste stroomprijzen van Europa. Bjørn Lomborg presenteerde recent in het Europees Parlement de cijfers. (Een interessant verhaal van een uur dat meer aandacht verdient.)

Die hoge stroomprijzen komen niet door de productie zelf, maar door kosten voor netverzwaring, het continu bijsturen van de belasting van het net, en marktcorrecties omdat bij overproductie de prijzen onder nul komen. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) becijfert dat deze systeemkosten tot 50% bovenop de opwekkosten komen.

Het is de piekproductie uit zon en wind die om netverzwaring vraagt. De Europese Rekenkamer schreef:

‘Grootschalige netinvesteringen zijn cruciaal om het verouderende elektriciteitsnet van de EU te moderniseren en de overgang van fossiele brandstoffen naar groene energie te ondersteunen. Als het huidige tempo wordt aangehouden, zullen de investeringsplannen van netbeheerders tussen 2024 en 2050 in totaal 1871 miljard euro bedragen. De netten moeten snel gemoderniseerd worden. Deze modernisering wordt echter belemmerd door een slechte netplanning, langdurige vergunningsprocedures en een beperkt maatschappelijk draagvlak. Ook tekorten aan apparatuur, materiaal en geschoolde arbeidskrachten spelen hierbij een rol.’

Met kernenergie zou dit probleem kleiner zijn. Ik heb in het Europees Parlement verzocht om een studie naar dergelijke besparingen.

Laten we niet vergeten dat ook kernenergie afval produceert. Gevaarlijk afval. Maar het is technisch beheersbaar, het zijn kleine volumes, en de verwerking ervan is onderdeel van het ontwerp en de exploitatie. Recent bezocht ik Urenco waar de uitgewerkte kernbrandstof meerdere keren behandeld kan worden en daarmee herbruikbaar is. Dat klinkt allemaal behoorlijk duurzaam. De nieuwe reactorontwerpen kunnen op termijn het afvalprobleem nog verder verkleinen. En ook zonder kernenergie hebben we kernafval, bijvoorbeeld uit de medische sector.

Geen optie maar noodzaak

Het leeft dus. Kernenergie heeft een toekomst, wellicht zelfs de toekomst. Tijdens de VN-klimaatconferentie in Dubai in 2023 verklaarden 22 landen hun kernenergieproductie te willen verdrievoudigen tegen 2050. Met de informatie die ik het afgelopen jaar heb vergaard kom ik tot de conclusie dat we niet achter kunnen blijven.

Als Europa werk wil maken van een stabiel, betaalbaar en geopolitiek veerkrachtig energiesysteem, dan is kernenergie geen optie maar een noodzaak. Het houdt energiekosten beheersbaar, biedt perspectief voor de industrie en kan verdere de-industrialisatie voorkomen. In een wereld waarin energievoorziening steeds vaker als geopolitiek drukmiddel wordt ingezet, versterkt kernenergie onze strategische autonomie en weerbaarheid. Hoe sneller we investeren in moderne nucleaire technologie, hoe beter – voor onze economie, onze onafhankelijkheid en de energierekening van onze burgers.

— Auke Zijlstra is Europarlementariër namens de PVV. Voor NN schrijft hij over het wel en vooral wee in Brussel. Op X is hij te vinden als @EconoomZijlstra. Zijn eerdere Berichten uit Brussel zijn te vinden op deze pagina.

Normaliter is de commentfunctie alleen open voor paid subscribers. Omdat Auke een volksvertegenwoordiger is, zijn ze onder zijn bijdragen voor allen geopend.