De meest ondankbare politieke erfenis sinds mensenheugenis

Het kabinet wil wel, maar kan niet

De zon gaat weer schijnen, zei Geert Wilders. Niets nieuws onder de zon, riposteerde Martin Bosma via Prediker, het openingsvers waarmee hij de toon voor de Algemene Politieke Beschouwingen op voorhand al wist te zetten. En Pieter Omtzigt was niet de enige die met een uitgeblust gevoel op de bank zat.

De bedoeling was om 48 uur aan Politiek24 gekluisterd te zitten en dit weekend eens stevig uit te pakken met een doorwrochte analyse van de politieke situatie, de verhoudingen tussen oppositie en coalitie en de kansen van dit kabinet.

Halverwege de eerste ochtend haakte ik al af. Noem het een Haagse burn-out, veroorzaakt door het deprimerende besef dat dit geen kabinet is maar een democratisch dwanghuwelijk waarvan de schoonouders - de oppositie - als eerste hopen op een scheiding. Liefst voordat er kinderen geboren worden en op de boedel zit ook niemand te wachten.

Het lukt me bovendien niet om aangehaakt te raken bij de trein van hoop en optimisme dat dit PVV-kabinet een nieuwe koers kan of gaat uitzetten voor de komende jaren. Ik snap het, zonder hoop heeft het sowieso geen zin, maar ik zie domweg te veel voortekenen van een vroegtijdig einde, dat komt zonder dat grote veranderingen in gang zijn gezet.

Wie gekeken heeft de afgelopen dagen, moet toch zelf ook gezien hebben hoe Caroline het altijd leuk doet als de doodnormale, oergezellige tante die de vlaggetjesprikkers in de kaas en worst steekt, maar ook als coalitielid vaak niet verder komt dan het ‘doe nou toch eens lief en aardig tegen elkaar’-spelletje bij de interruptiemicrofoon. Omgangsnormen besturen geen land, mevrouw Van der Plas. En je kunt Frans Timmermans veel verwijten, maar toch niet - zoals ze probeerde - dat zijn harde taal het fatsoen van zijn betogen krabt.

Wie gekeken heeft, moet toch ook gezien hebben dat de huidige Ontpieteraar in Chief bij NSC, Nicolien van Vroonhoven, zo graag níet in deze coalitie wil zitten dat ze eerst zelf laat blijken dat er juridische adviezen zijn, vervolgens van premier Schoof verlangt dat die ge-artikel 68’d worden, en nota bene grappen maakt over moties van wantrouwen tegen haar eigen regeringscollectief. Pieter Omtzigt (en op hem kom ik later nog terug) heeft zich ook heus niet heel happig getoond om in dit kwartet te zitten, maar is toch wel echt wat minder happig om er úit te stappen. Al was het maar omdat die 20 zetels er volgende keer nog maar een stuk of 7 zijn. Maar ook omdat hij zijn eigen missie voor bestuurlijke vernieuwing (te) heilig heeft gemaakt.

Wie gekeken heeft, moet toch ook gezien hebben hoe verveelde politieke puber Dilan ‘hairflip, oogrol’ Yesilgoz geen schim is van haar voorganger Rutte, maar een holle echo van een opgebruikte partij waaruit alleen nog een sleets en slap ‘ja maar de hardwerkende Nederlander’ galmt. Het enige belang die de voormalige liberalen in dit kabinet hebben, is de macht - voor zichzelf. De VVD is de bron van de meeste lekken, speelt vileine spelletjes met de concullega’s en kan niet wachten tot een ander breekt (en dus betaalt), waarna zijzelf de scherven weer tot een oranje-blauw vaasje weer denken te mogen lijmen. Denken ze, want zoals Johan Fretz scherp uiteen zette, is de VVD volledig uitverkocht. Aan zijn analyse wil ik slechts de vraag toevoegen welke MKB’er in vredesnaam nog in het lagere lasten, hogere veiligheid-verkooppraatje tuint.

Hele draadje gaat nog wat langer door, bij Johan Fretz op X

En dan Wilders. Geertje. Wie gekeken heeft, moet toch gezien hebben dat hij heus eerlijk en openlijk bereid is toe te geven dat hij veel heeft ingeruild om een paar stevige punten op papier van het regeerakkoord te krijgen. Pensioenleeftijd, uitkeringen, zorgpremie. Maar precies het belangrijkste punt dat hij wél won - inperking van de migratiestroom en het uitroepen van een asielcrisis - ligt niet in handen van de coalitie, maar van juridische beperkingen, Brusselse decreten en onwrikbare verdragen. Wilders wil wat velen willen, maar waarvan enkelen altijd zullen zorgen dat het niet kan.

De eerst gelakte en daarna toch geopenbaarde documenten laten het haarfijn zien: migratie is een carrousel die voorgetrokken wordt door een cirkelredenering over grondrechten. De deur van Nederland sluiten, is een schending van de grondrechten van migranten. En we weten allemaal onderhand wel dat we leven in een soort doorgeslagen progressieve politieke realiteit, waarin de grondrechten van wildvreemden zwaarder gewogen worden dan de grondrechten van allen die hier geboren zijn - en hun thuiswonende kinderen.

Dat spel voltrok zich bovendien allemaal tegen het decor van de Erasmusbrug, waar een dolgedraaide moslim donderdag met twee messen op passanten instak en daarbij de overbekende kreet ‘Allah akbar’ riep, een dodelijke godenleus waar Ahmed Aboutaleb nota bene geen kwaad in ziet omdat hij het zelf ook honderd keer per dag zegt, wat weer een reactie is waarin je vooral luid en duidelijk hoort hoe de burgemeester van Rotterdam het levende bewijs is dat wanneer het aankomt op het benoemen en bestrijden van islamitische terreur, je aan ‘gewone moslims’ zoals hij echt helemaal niets hebt. En terreur was het, volgens het Openbaar Ministerie.

Wilders waarschuwt ons al twintig jaar, was er maar iemand die zijn woorden in serieuze overweging nam en tot minimaal een strenger asielbeleid wilde smeden. Dat deed niemand, en nu moeten we onze hoop vestigen op degene die weliswaar waarschuwde maar zelf niet eens weet aan welk loket in Brussel je een brief voor een opt-out moet richten. Niet dat überhaupt iemand in Brussel zo’n loket wenst te bemannen, want het verzoek om een uitzondering kwam terug als een decreet om de Europese wet te blijven volgen.

Zo zijn we inmiddels alweer een jaar verder dan de laatste verkiezingen, en zelfs 3,5 jaar sinds de verkiezingen daarvoor, waar het onwerkbare wanhoopsvehikel Rutte IV uit voortkwam, dat in eerdere vorm als Rutte III (2017-2021) ook al een martelgang was voor goed bestuur en democratische verantwoordelijkheid. Gronings gas, toeslagendrama, de paniekpolitiek van de coronapandemie - niets bleef Nederland bespaard en dan had ik Sigrid Kaag nog niet eens genoemd.

Dappere Dick en Omgevallen Omtzigt

Het huidige kabinet, dat maar geen kabinet wil worden, heeft de meest ondankbare politieke erfenis sinds mensenheugenis en je merkt zelfs aan de oppositie dat die weliswaar niet willen dat de PVV écht gaat regeren, maar ook geen enkele indruk wekken dat ze zelf wel graag de puinhopen van vijftien jaar onder Rutte’s VVD op hun eigen naam willen zetten.

Dick Schoof, nog niet genoemd in deze verzuchting van wantrouwen en moedeloosheid, is misschien toch een dapperder mens dan waar ik hem tot op heden krediet voor wilde geven. Maar dat een ambtenaar die onder de Rutte Doctrine heeft gediend ook de weg weer vrij kan maken voor beter bestuur, daar geloof ik niet in.

Zo komen we onvermijdelijk ook bij de meest opvallende afwezige tijdens deze beschouwingen: Pieter Omtzigt, ons opnieuw ontvallen. Hij zei ook al, samen met Renske Leijten, dat degenen die de huidige situatie van democratische en rechtstatelijke ondermijning hebben veroorzaakt, niet degenen kunnen zijn die hem ook weer oplossen. Maar hij zit nu toch in een coalitie met de veroorzakers: de VVD.

Had ik er iets over te zeggen gehad, zou ik hem op voorhand verteld hebben dat hij überhaupt niet aan NSC had moeten beginnen. De roeping voelen is prijzenswaardig, de missie voor bestuurlijke vernieuwing nobel en noodzakelijk, maar zijn karakter en methodiek zijn niet op stellig partijleiderschap toegerust, en zijn fysieke en mentale staat van oververmoeidheid belemmeren dat hij überhaupt ooit in die rol kan groeien.

Had toch iets meer aan jezelf gedacht, Pieter. Dat mocht heus na dat loodzware toeslagenwerk, dat je ook nog je positie bij het CDA heeft gekost - een verraad van binnenuit en achter je rug waar je niet zomaar van bekomt, me dunkt. En er is toch ook niemand die Renske Leijten verwijt dat het mooi geweest was? Een roeping hoeft echt geen noodlot te zijn.

De wispelturigheid en emotionele uitbarstingen die we het afgelopen jaar (en eigenlijk daarvoor ook al) van Omtzigt zagen en over hem hoorden, zijn voor een klein deel persoonlijkheid maar voor de overgrote rest is het een niet voldoende onderkende, onbehandelde burn-out. Als je zelfs als kijker al de deprimerende vermoeidheid voelt van een land dat is vastgelopen in de zuigende modder van bestuurlijke onwil, onnodig legalistische procedures en opportunistische politiek, hoe moet je dat als kapotgewerkte partijleider dan te boven kunnen komen?

Bij Omtzigt voel ik wel (en ondanks zijn onverstandige besluit om een partij van quasi-CDA’ers de verkiezingen in te leiden) nog altijd begrip. Omdat hij als een van de weinig niet probeerde te sturen op uitkomst, maar op aanpak van de oorzaak. Zo onderzocht hij de toeslagenaffaire, zo probeerde hij fouten in de nieuwe pensioenwet te voorkomen en zo zou je ook een pragmatische benadering van de bevolkingspolitiek kunnen verwachten. Zijn H.J. Schoo-lezing, waarover hij ten onrechte in smerige hoekjes is geschilderd, sorteerden daarop voor: hoe willen we, samen, met ons allen, dat Nederland er over een paar decennia uit ziet? Dat is de vraag die hij probeerde bespreekbaar te maken - de zwaar overtrokken reacties bewezen vooral hoeveel krachten daar tégen bestaan.

Ondertussen is Omtzigt hét symbool geworden van een coalitie die continu valse starten maakt (in de formatie, in het hoofdlijnenprogramma, in het regeerakkoord, in de financiële plannen, in de aanvliegroute naar een opt-out voor migratie, in de algemene beschouwingen, what’s next?) maar evenzo is Omtzigt dé verpersoonlijking van een gemoed dat door velen gevoeld moet worden, zelfs door de optimisten die kansen zien voor dit kabinet: dat het niet werkt, niet kan werken en niet gaat werken. En dat je jezelf er op stukbijt.

Dat deed ik dus zelfs voor de televisie al, ik kon het echt niet aanzien en dus kom ik niet met een doorwrochte analyse van de politieke situatie, de verhoudingen tussen oppositie en coalitie en de kansen van dit kabinet. Het eindigt in een vraag waar ik domweg geen antwoord op heb, maar die wel verklaart waarom dit gevoel van sombere stuurloosheid zo nadrukkelijk aanwezig blijft: wie dan, en hoe dan wel?

Want met opgebrande politici die te veel van zichzelf vroegen en waar te veel van verwacht werd, gaan we het niet redden. Misschien moeten we allemaal maar gewoon honderd keer per dag Allah akbar roepen, en kijken wat er gebeurt.

Onderstaand nog het Revu-cursiefje van deze week, over Omtzigt en waarom het er bij mij niet in wil dat hij een van de slechteriken zou zijn.