Oorlogsdreiging? Zoek het zelf maar uit, zegt de overheid

Nationale veiligheid loopt op z'n tandvlees

‘Alleen samen kunnen we corona verslaan’. Dat was de slogan waarmee de rijksoverheid iedereen op één lijn (en in het gareel) probeerde te krijgen om voor elkaar te zorgen, om elkaar te geven en Nederland door de pandemie te trekken. Een paar jaar later, nu zware taal over herbewapening en militaire verdediging de media vult, is de toon volstrekt anders: zoek het zelf maar uit.

Ditmaal moeten burgers vooral leren zelfredzaam te zijn. Noodpakketje, 72 uur water, zaklamp, lang houdbare conserven en vergeet het wc-papier niet. Je moet voor jezelf kunnen zorgen, is de boodschap. Tijdens corona deden we het zogenaamd samen voor elkaar, de vraag is nu of je sneuvelbereid bent. We moeten bovendien allemaal een omslag maken naar een ‘oorlogsmentaliteit’, vertellen politici en hoge officieren bij iedere kans die ze krijgen.

Het roept de vraag op of we er ditmaal alleen voor staan of liever gezegd: is de overheid er nu niet meer om ons te helpen?

Sec bezien was die overheid er tijdens corona ook niet om ons te helpen. Dat deden de zorgverleners, de artsen en verplegers, het ziekenhuispersoneel. De mensen waar we voor klapten. Nederland draaide toen, zoals nu nog steeds, op mensen die normaliter voor lief worden genomen, in functies die grotendeels onzichtbaar zijn totdat je ze nodig hebt. Agenten, brandweermensen, conciërges…

De overheid zorgde er verder vooral voor dat we zo min mogelijk konden en mochten. Zelfs voor hulpgoederen waren we afhankelijk van ondernemers - waarna drie van hen aantoonden dat de overheid volkomen incompetent was om zelf zaken snel te regelen, en dat je daar ‘gillend rijk’ van kon worden.

Vervolgens heeft de hetze tegen Sywert van Lienden het land beter weten te verenigen dan alle retoriek over ‘alleen samen’ of de symboliek zoals klappen voor de zorg op het balkon ooit voor elkaar kreeg. Maar dan wel verenigd in een vies venijn - de pandemie bracht in velen het meest lelijke naar boven. Het waren beklemmende jaren, waarin de overheid vaker een dubieuze rol speelde dan een faciliterende, zorgende en geruststellende.

Misschien dat de retoriek over noodpakketjes, het oorlogsdenken en de noodzaak om voor jezelf te kunnen zorgen daarom een beetje salty proeft. De overheid voelt zich miskend, omdat zo velen zich destijds verzetten tegen lockdowns, QR-codes en de absurditeit van een avondklok. Zoek het nu zelf maar uit, denken de mensen in de ministeriële torens.

Misschien overdrijft Vadertje Staat de retoriek over oorlog en sneuvelen wel met opzet, omdat het vooralsnog vrij moeilijk is gebleken om heel Nederland in dezelfde verontruste, bezorgde of bange modus te krijgen die velen tijdens corona als vanzelf in hun greep kreeg. De Rus is immers een vijand die weliswaar bruut en meedogenloos is maar tegelijkertijd nog geen driehonderd kilometer landinwaarts in Oekraïne is doorgedrongen. Niemand verwacht de wodkazombies van Poetin volgende week in Polen, laat staan in Purmerend.

Misschien komt het ook omdat de overheid totaal niet meer in staat om burgers überhaupt te helpen. Want veel primaire taken zijn uitgehold en hoewel op het oog het meeste normaal lijkt te functioneren, kun je je gerust schrap zetten: in Nederland werkt alles, totdat het mis gaat.

‘Only chiefs, no workers’

Oplossingen liggen niet voor de hand. Toen in de jaren negentig het einde van de geschiedenis werd gevierd en Nederland (evenals andere Europese landen) de eigen defensie ging terugschalen, is het systeem van nationale veiligheid langzaam meer aan het toeval overgelaten. En daar zijn voorbeelden van en onderbouwingen bij: